Vanaf de Middeleeuwen tot eind 18e eeuw is er weinig veranderd in Leersum en Darthuizen. In het, hoofdzakelijk agrarische, dorp ploegt de boer z’n akker en draagt de Tienden af aan de leenheer van kerk of adel. Veel inwoners kunnen nauwelijks rondkomen en moeten een beroep doen op de Diaconie. Een groot deel van de bevolking is ongeletterd en niet in staat om aan deze armoede te ontkomen. Er waren, naast de grote kindersterfte, epidemieën zoals dysenterie ‘rode loop’, die gezinnen halveerden, zoals bij het gezin van Cornelius van Appeldoorn het geval is.
Men is zich bewust van het gevaar zoals te lezen is in de volgende publicatie.
•4-11-1779 Publicatie Schout en Geregte van Derthuijsen in ervaring gekomen zijnde, dat de ziekte van de Roode loop zig in den Geregte van Maarn en Maarsbergen heeft geopenbaart, hebben, op speciale aanschrijvinge van d’Ed: Mogende Heeren Gedeputeerden Staaten deezer Provincie aan d’opgezetene deezes Geregts daar van bij deeze kennis gegeven, werdende dienvolgende een ider gewaarschout zoo veel mogelijk (egter zonder de nodige assistentie en hulpe te onthoude) alle communicatie met denzelven geregte aftesnijden, ten eijnde de besmetting naar vermogen onder Gods Zegen, voorgekomen werde. Actum 4 November 1779. Ter ordonnantie voorsz; (getekend) J:De Clefaij 1779. [514]
Breekt er pest uit onder het vee, dan betekent dat hongersnood. Daar tegenover staat de rijkdom van de adel en kerk. In de rest van de ons omringende landen is het niet veel anders. In deze pagina wordt een beeld geschetst wat voor impact de veranderingen in Europa hebben op Leersum en Darthuizen.
1781 – 1787 Het volksoproer
In het diepste geheim wordt er in de nacht van 25 op 26 september 1781 in diverse steden een pamflet verspreid met de titel’ Aan het volk van Nederland’. In het pamflet een oproep dat wie zich een patriot voelt, zich zal ontdoen van het juk van de Oranjes. Vanwege de oplopende spanningen verlaat stadhouder Willem V in 1785 ‘s Gravenhage en vestigt zich met zijn gezin in Nijmegen. Zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen pikt dit niet en reist naar
‘s Gravenhage om de aanhang van Oranje te mobiliseren. Daar wordt ze tegengehouden.
In 1787 verjaagt haar broer, Frederik van Pruisen, de patriotten, die in grote getale vluchten naar Frankrijk.
In Darthuizen voelt men de bui al hangen, een burgerwacht wordt in het leven geroepen!
•27-1-1785 enigen hebben zich aangeboden in de wapenhandel te oefenen.
•21-2-1785 Brief aan Utrecht dat 20 persoen zich oefenen in de wapenhandel door een geweezen soldaat in staaten dienst. Gerecht verzoekt om 30 snaphanen want er zijn te weinig geweren in het dorp. [NT00035_1_2]
1789 – 1795 de Bataafse revolutie
In Parijs grijpt het volk naar de macht met de bestorming van de Bastille op 14 juli 1789. Vrijheid, gelijkheid en broederschap verspreidt zich als een olievlek over Europa.
Deze politieke onrust heeft tot gevolg dat legers stelling nemen, ook in Darthuizen.
•30-12-1792 Inkwartiering van soldaten uit het 2e bataljon van het regiment zwitsers van den heer generaal Hirzel, komende van Wageningen en zijn gecantonneert geweest van 1 tot 28-1-1793. Met een verdeling over de bevolking van Darthuizen. [515]
•27-4-1793 Inkwartiering van het regiment van den Collonel van Plettenburgh voor 1 nacht op 29-4-1793 met een verdeling over de inwoners. [515]
In 1794 trekken Franse troepen de republiek binnen met in hun kielzog de uitgeweken patriotten. Willem V vertrekt in 1795 naar Engeland.
Ook in Leersum raken de gemoederen verhit afgaande op de volgende incidenten.
•15-4-1793 Klaas van Gerestein, 63 jaar, won. Leersum, verklaart dat hij op maandagavond 8 april gezien heeft dat een menigte mensen in Leersum vreugde bedreeven en op het land van Jorden Steenbeek een Pek- off Teertou branden, en bij die geleegentheijd zoogenaamde prinsenliedjes werden gezongen. ’s Avonds om halv een uur, zijn zij voorbij het huis van ds. Gobius gekomen tot bij het huis van schoolmeester Maurits Versteeg. Uit het zoldervenster werd met een snaphaan geschoten. Bij het tweede schot werd Hendrik, een zoontje van Klaas in zijn been of bil geschoten. Er zijn toen geen dreigementen veel min eenige dadelijkheeden aan de persoon van meergend Maurits Versteegh zijn huijs, of ijmand van zijne Famille gedaan. [2478] Hoe dit verhaal verder gaat is te lezen in ‘Criminaliteit en rechtspraak in Leersum in de achttiende eeuw’ van Hans van Deukeren.
•9-3-1795 zekere Laurens Janse, knegt bij de boer op Heijschooten onder Woudenberg heeft zig schuldig gemaakt aan het roepen van Orange Boven, bij gelegenheid van zekere verkoping ten huijz evan Frans Sanderse onder deezen Gerechte op donderdag 5 maart 1795. [2475]
1798 – 1801 de Bataafse Republiek
In 1796 volgt de eerste aanzet tot een grondwet die zal leiden tot het afschaffen van de Gildes en een scheiding tussen kerk en staat.
De Heer van Zuijlestein bemoeide zich tot in detail met geloofszaken.
•1-9-1774 brief over de nieuwe psalmberijming. Deze moet op zondag 23-10-1774 worden geïntroduceerd.
Daar komt in 1798 en einde aan, de poten worden onder zijn stoel vandaan gezaagd.
•14-3-1798 Geleesen de Publicatie van het Intermediair Administratif Bestuur van het voor malig gewest Utrecht van 7 maart 1798 over het amoveren van alle eere stoele en eere tekens, in kerken raadhuijse etc is geresolveerd, den rentmeester van Zuijlestein te gelasten den stoelen of banken van Zuijlesteijn uijt de kerk te doen weg neemen voorts den kerkmeester om de nodige verandering te doen dat verder aan den inhoud van den publicatie aangaande de geeischte banken, worde voldaan
Over hoe de nieuwe republiek bestuurd moet worden ontstaat een niet te overbruggen meningsverschil tussen de unitaristen en de federalisten. Met behulp van het Franse leger plegen de unitaristen in de nacht van 21 op 22 januari 1798 een staatsgreep. Ondanks invallen van de Engelsen en Russen in 1799, die een einde willen maken aan deze situatie, houdt de Republiek stand.
1801 – 1813 Onder Frans gezag
In Frankrijk grijpt Napoleon Bonaparte de macht. Hij krijgt het voor elkaar dat de Republiek een éénhoofdig bestuur krijgt in de persoon van Rutger Jan Schimmelpenninck. Na anderhalf jaar, het is dan 1806, moet hij, op verzoek van een Nederlandse delegatie, het veld ruimen ten gunste van Lodewijk Napoleon, de jongere broer van Napoleon. Lodewijk krijgt veel sympathie door zich onder het volk te mengen wanneer het daaraan behoefte heeft. (Betjes Keuken) Lodewijk heeft geen zin om te dansen naar de pijpen van zijn grote broer, hij vaart zijn eigen koers ten gunste van de Hollanders. Door de oplopende spanning met zijn broer moet hij in 1810 aftreden. Het relatief onafhankelijke Nederland wordt ingelijfd bij het Franse keizerrijk met zijn departementen en communes. In oktober 1813 delft Napoleon het onderspit bij Leipzig. Begin november van datzelfde jaar trekken de Fransen zich terug.
(Lees onder aan de volgende pagina het verhaal van Toon de Hoed.)
Op 17 november is Holland vrij. Willem Frederik van Oranje-Nassau landt in Scheveningen en zo komt er een einde aan een bijna 20 jaar durend avontuur.
We zijn weer terug bij af!
De Franse erfenis.
Terug bij af? Ja, er zit weer een Oranje op de troon, maar de Fransen hebben een dorp als Leersum definitief uit de Middeleeuwen gehaald.
1798 – Invoering 1e grondwet
1799 – Eerste aanzet tot het metrieke stelsel
1800 – Invoering huisnummers
1804 – Officiële spelling 8)
1809 – Invoering Burgerlijk Wetboek
1810 – Invoering Dienstplicht
1811 – Invoering Burgerlijke stand,
1811 – Aanvang opmetingen en beschrijvingen voor het Kadaster
1811 – Verplichtstellen van het gebruik van achternamen
bron: de Bosatlas van de geschiedenis van Nederland