Benedenstaande kaart toont de Rijksstraatweg vanaf de gemeentegrens met Doorn tot halverwege het wegdeel naar de rotonde bij de Donderberg.
de Hoogstraat, huis en plaisirbosch
Kaartnr: 49
Rijksstraatweg hoek Darthuizerweg
E.J.Demoed beschrijft in zijn boek ‘In een lieflijk landschap’ de voorgeschiedenis van dit landhuis en boerderij de Hoogstraat waarnaar het vernoemd is.
Oorspronkelijk stond er op de kruising van de Oude Heerweg (Rijksstraatweg) met de Wijkerweg (Darthuizerweg) een hofstede, genaamd “De Hoogstraat”. Althans in een schouwbrief uit 1772 is daarvan reeds sprake. Deze oude boerderij, die door aankoop in 1808 bij de uitgestrekte bezittingen van de heer Van Nellesteyn werd gevoegd, bleef tot 26 mei 1810 verhuurd aan de voormalige eigenaar Wouter van Es, doch werd daarna verhuurd aan Paulus Peek en Teunis Smorenburg. Bij de verhuur behoorde toen niet het driestland ten noorden van de Bovenweg (Doorn). Om een of andere onbekende reden is deze boerderij in de vorige eeuw gesloopt. Op de plaats daarvan is in 1937 het nog bestaande woonhuis aan de Darhuizerweg gebouwd 2).
Gezicht op de voorgevel van het huis De Hoogstraat in 1868. P.J. Lutgers.
collectie Het Utrechts Archief
De Monumenten-inventarisatie van de provincie Utrecht 1) geeft een andere versie betreffende de boerderij de Hoogstraat, althans over de locatie en de boerderij die erna 1900 weer gebouwd is. Over deze boerderij wordt in de geschiedenis gesproken als ‘de boerderij van De Hoogstraat’. Het gebouwencomplex is in meerdere fasen tot stand gekomen. Omstreeks 1879 liet mr. Rutgerus Cornelius Immink, notaris te Amerongen, hier een ‘schapenhok’ bouwen.
In 1896 werd deze schaapskooi verkocht aan Anna Maria Cornelia Blokhuis uit Drieber-
gen. In 1897-1898 is er sprake van een aan- of bijbouw bij het schapenhok en ontstond het
huidige woonhuis met achterhuis. In 1914 werden het huis en het erf verkocht. P. Smidt
van Gelder, die op het buitenverblijf de Hertenkamp in Bennebroek woonde, gaf in 1915
de opdracht aan J.C. Wentink, architect uit Utrecht, om bij de boerderij een’stalling’ en
‘berging’, dat wil zeggen bouwhuizen of stallen, te bouwen. Rond 1920 was H. Colijn, de latere premier, eigenaar van de boerderij Rijksstraatweg 242 1).
Op de kaart is A de boerderij, B de Rijksstraatweg, C de Darthuizerweg en D de Hoogstraat
Bijzonderheden:
•27-5-1784 verkoopt Abraham Jacob van der Dussen aan Jan Hoogland een huis, hofstede met 3 morgen land aan de Hoogstraat. Jan neemt een hypotheek bij van der Dussen van 650 gulden. [514]
•10-5-1804 Dirk Bos, als gemachtigde van Hendrik Buurman, transporteert aan Gerrit Veenhof een huys met omtrend een half mergen land aan de Hoogstraat onder Darthuysen, belend ten oosten de weg, west en noorden Gijsbert Lagerweij en zuid Wouter van Nes, zijnde thiendvrij en behalve de ordinaris ongelden belast met het onderhoud van een roede in de Nederlangbroekse Snel. [515, 516]
•16-2-1808 verkoopt Wouter van Es aan de Heer van Broekhuizen nr. 17 Een Hofstede bestaande in een Huizinge, Bakhuijs, schuur drie bergen, twe schapenhokken en verder getimmer, met ruim dartig mergen zoo boomgaard, bouw weij, als drieslanden. [516]
•26-5-1810 huren Paulus Peek en Teunis Smorenburg van C.J. van Nellesteijn de hofstede aan de Hoofstraat, laatst in huur gebruikt bij Wouter van Es. [516]
Gezicht op de voor- en de zijgevel van het huis. T. Soeterik. collectie Het Utrechts Archief
Vervolgens beschrijft E.J. Demoed de verdere geschiedenis van het landhuis ‘de Hoogstraat’.
Kort bij de plaats van de voormalige boerderij is door de heer W.H. van Nellesteyn aan de zuidzijde van de nieuwe weg een herenhuis gebouwd, evenals Dartheide een blokvormig gebouw, dat aan de straatzijde was voorzien van een balkon, rustende op zware zuilen.
Dit buitenhuis werd aan welgestelde stedelingen als zomerverblijf verhuurd. Het kreeg de naam “De Hoogstraat”, ontleend aan een vroegere hofstede. Dit landgoed bleef tot oktober 1835 tot de bezittingen van de familie Van Nellesteyn behoren, doch werd toen op een publieke veiling gekocht door de Amsterdamse hoogleraar mr. dr. Jacob van Hall.
Hij liet daarna de directe omgeving van het huis op smaakvolle wijze aanleggen.
Nadat professor Van Hall in 1848 het hoogleraarsambt in Utrecht had aanvaard, verkocht hij twee jaar later het sterk vergrote landgoed aan mevrouw Th.J.J. Voet-van Effen uit Amersfoort. De oppervlakte van het goed was inmiddels reeds uitgebreid tot ongeveer negenennegentig hectare want professor Van Hall had van Domeinen een groot stuk heide aan de noordzijde van de straatweg aangekocht, nadat hij dat stuk in 1840 in erfpacht had gekregen. Mevrouw Voet verkocht het landgoed in 1862 aan mr. A.G.C. Alsche, toen rustend advocaat te Den Haag. Merkwaardig is dat sinds de verkoop in 1850 tot het goed tevens een bank voor vijf personen in de hervormde kerk te Leersum behoorde. Toen na de dood van mr. Alsche in 1877 De Hoogstraat werd verkocht, viel dit in twee delen uiteen, namelijk het herenhuis met directe omgeving, en de grote heide ten noorden van de hoofdstraat. Deze heide was echter inmiddels geheel tot sparrenbos aangelegd.
Het eerstgenoemde deel kwam door koop aan mr. J.G. Patijn, officier van justitie te Den Haag, die het huis in 1881 liet slopen,waarna de omgeving met hakhout en boombeplanting een aanzien verkreeg, dat geen vroegere ,,pleziertuin” meer zou doen vermoeden 2).
In 1920 verrees er aan de noordzijde van de Rijksstraatweg, in de bossen, een nieuw huis onder die naam 1).
het Zwitserse Huis, huis en plaats
Kaartnr: 46, 47, 48
Darthuizerberg
Gezicht op het Jagershuis van Nellesteyn door A. Ebeling in 1811.
collectie Het Utrechts Archief
E.J.Demoed schrijft over ‘het Zwitserse huis’ het volgende:
Op het aan mr. C.J. van Nellesteyn toebehorende heidegebied, omgeven door kort tevoren aangelegde sparrenbossen, liet deze omstreeks 1815 een fraai gelegen uitspanning bouwen, genaamd “Het Zwitserse Huis”. Volgens Van der Aa was dit een in den Zwitsersen trant gebouwd huis, uit welks bovenzaal men een verrukkend gezigt over de Veluwe, ja, tot in Noord Brabant heeft”. Zoals gezegd, was het Zwitserse huis tot een ”logement of plaats van uitspanning ingericht”, waarover Christemeyer ons nader meedeelt dat zich in de gehele lengte van het huis een bovenzaal bevindt, omringd door een buitengalerij, alwaar families ontvangen worden, die onder het genot van de vaderlandse pijp en een geurig kopje thee, zich in de vrijde natuur wensen te verlustigen”. Deze uitspanning is altijd zeer in trek geweest en werd in 1873 verkocht aan de toenmalige kastelein, George P. Gerth.
Anonieme tekening uit 1822. collectie Het Utrechts Archief
Helaas heeft deze zich genoodzaakt gezien het huis met de omringende bossen in 1903 te verkopen aan de heer D. F. Scheurleer, een Haags bankier. Deze liet het jaar erop het oude huis slopen en er het huidige huis voor in de plaats bouwen, dat hij Darthuizerberg noemde. Na de familie Scheurleer is dit buiten in 1927 aangekocht door mr. C.J.J. Heynsius van den Berg, die het huis nog steeds bewoont 2).
Schapenstal
Kaartnr: 51
Zuidelijk van de Rijksstraatweg , in het bos.
Tussen 1885 en 1890 52) is deze stal van de kaart verdwenen . Wat rest is een grote ovale kuil met daaromheen een greppel. Vermoedelijk heeft men de laatste kostbare mest uit deze potstal opgegraven 3). In 1824 was de schapenstal eigendom van Wouter Hendrik van Nellesteyn. De stal werd door de belastingen aangeslagen als zijnde bouwland 50).
Schapenstal met erf
Kaartnr: 62
Zuidelijk van de Rijksstraatweg , in het bos.
Wat verder naar het oosten stond een stal. Tussen 1885 en 1890 52) is deze stal van de kaart verdwenen . Wat rest is een grote kuil. In 1824 was de schapenstal eigendom van Wouter Hendrik van Nellesteyn. Het werd door de belastingen aangeslagen als zijnde bouwland 50).
Benedenstaande kaart toont de Rijksstraatweg vanaf de rotonde bij de Donderberg tot halverwege het wegdeel naar de gemeentegrens met Doorn.
Darthese, tolhuis en erf
Kaartnr: 310
Rijksstraatweg 228
E.J.Demoed passeert bij zijn omzwervingen het tolhuis en hij beschrijft het zo: Verder staat langs de hoofdstraat aan de rechterkant een woning van een afwijkend type. Deze woning is een voortzetting van het vroegere tolhuis, dat hier omstreeks 1815 nabij de grens met de vroegere gemeente Darthuizen is gebouwd. Deze tol schijnt, gelijk met de andere tollen langs de hoofdstraat, in 1900 te zijn opgeheven, waarna het tolhuis tot woning is omgebouwd 2). Het huis heeft nog enige tijd dienst gedaan als pension onder de naam ‘Villa Boschoord’ 40).
In 1824 is het in eigendom van ‘s Rijks Domeinen 50).
Villa Boschzicht.collectie Hans van Brenk
Het tolhuis en zijn (latere) bewoners.
•Johanna Gerarda Versteegh geb. 1853, getrouwd met Van Ewijk uit Doorn heeft gewoond in villa Boschoord (?), ’t latere Darthese.
•Omstreeks 1880 was de weg voor dit tolhuis afgezet met een houten slagboom. Tolgaarder van Roest nam voor paard en wagen 20 cent cent tolgeld in ontvangst.
Nieuw-Broekhuizen (villa Dartheide), huis en stal
Kaartnr: 70
Rijksstraatweg 321
C.J. van Nellesteyn, de eigenaar van de buitenplaats Broekhuizen, liet in 1817 een nieuwe villa bouwen ten westen van de hoek Rijksstraatweg en de Broekhuizerlaan. In deze villa, die Nieuw-Broekhuizen werd genoemd, ging van Nellesteyn zelf wonen.
Hij was, nadat hij weduwnaar was geworden, in het huwelijk getreden met zijn huishoudster Sophia Schuilenburg. Het echtpaar kreeg twee kinderen, een zoon Steven en een dochter Johanna Agnes. De bestaande buitenplaats Broekhuizen had Van Nellesteyn inmiddels overgedaan aan zijn zoon Wouter Hendrik uit zijn eerste huwelijk.
Nieuw-Broekhuizen was bedoeld als woonhuis voor het tweede gezin van van Nellesteyn.
In 1832 overleed hij en zijn zoon Steven erfde Nieuw-Broekhuizen 1).
Later is het huis van het goed Broekhuizen afgescheiden en woonde hier onder anderen M.S. Boon Hartsink, die van 1879 tot 1883 wethouder van de gemeente Leersum was. Na diens overlijden werd het huis in 1889 verkocht aan jonkheer mr. A.P.C. van Karnebeek, oud-minister van buitenlandse zaken. Deze liet het huis in zijn huidige vorm brengen en er een stal en koetshuis bijbouwen 2). Overzicht
Mourot 1830. collectie Het Utrechts Archief
Schapenhok
Kaartnr: 64
Het schaapshok is afgebroken tussen 1885 en 1890 52). In 1824 was het eigendom van Cornelis Jan van Nellesteyn. Voor de belastingen werd het aangeslagen als zijnde bouwland 50).
t Gat van den Berg, huis en erf
Kaartnr: 63
Het huis is afgebroken tussen 1885 en 1890 52). In 1824 was het eigendom van Cornelis Jan van Nellesteyn 50).
Op de kaart van Verstralen 60) uit 1633, staat een hoeve (A) ingetekend in het zo geheten ‘t Gat van den Bergh (B), het smeltwaterdal in de heuvelrug. In oude aktes heet de hoeve eveneens ‘t Gat van den Bergh.
Verder op de kaart de Rijksstraatweg (C) en de Middelweg (D). Bij de hoeve staan 2 hooibergen en een schaapskooi.
Op de militaire kaart hiernaast van 1797 staat ongeveer op deze plek nog een boerderij en een schaapskooi, of dat de zelfde zijn als op de bovenstaande kaart is niet duidelijk 64).
Bijzonderheden:
•30-6-1726 Tijmen Jansen, won. in het gadt van den berg, is schuldig een merkelijke somme wegens pacht en ongelden. Hij verkoopt aan Abraham Cuijlenburg als rentmeester van de ridderschap van Utrecht het coorngewas op het veld [2480, 2484]
•11-5-1735 bij Tijmen Jansen in ’t gadt van den berg zijn komen logeren Cornelis van Holten met vrouw en kinderen van Doorn van afkomst en geboorte. Zij moeten acte van indemniteit inleveren. [NT00035_1_2]
•10-6-1768 Gerecht neemt inspectie ten verzoeke van Maurits Versteegh van sekere daghuurders huijsinge, in het Gat van den Berg en gemelde Versteeg competerende en deselve huijsinge bevonden bouwvallig te weesen, zodanig hetzelve uijt de grond moet worden opgehaalt en geheel vernieuwt
•17-7-1770 Maurits Versteeg laat twee bijsteden aantekenen, een in den Engh op zgn dwarsland boven de hofstede bewoond bij Cornelis Lokhorst en een in ’t Gat van den Berg bij de huisinge bewoont bij Jan Timmer.
•17-7-1782 Maurits Versteeg laat 1 bijstede aantekenen in ’t gad van den berg, gebruikt
wordende bij L.T. Lagerweij staande aan de Gooijerwetering.
•6-4-1809 Dirk Jacobse van Wijk x Anna Versteegh, won. Maurik, transporteren aan Cornelis Jan van Nellesteijn, heer van Broekhuizen, de hofstede genaamd het Gat van den Berg, bestaande in een daghuurders huizinge en schaapshok nevens 15 morgen land [2483, 2484]