Opkomst en neergang van een Heerlijkheid
De invloed van Cornelis Jan van Nellesteyn (1759-1832) op het toenmalige dorp Darthuizen is bepalend geweest voor hoe het huidige buurtschap er nu uit ziet.
Hij heerste over deze ‘Heerlijkheid’ als ware het zijn koninkrijk! Wie was deze Cornelis Jan?
Er zijn uit de literatuur en oude aktes veel gegevens te vinden die een inkijk geven in zijn leven en werk. Plaatsen we deze gegevens in een tijdlijn dan krijgen we een beeld van hoe zijn leven is verlopen.
Jeugd
1759 Geboorte van Cornelis Jan van Nellesteyn op 12 januari te Utrecht
Zijn ouders dachten dat ze kinderloos oud zouden worden. Op de valreep, ze is inmiddels 39, raakt ze toch nog zwanger! Wat waren ze verheugd en wat zullen ze hem verwend hebben.
1777 kanunnik van Oudmunster
1778 regent Leeuwenburggasthuis
1779 regentBartolomeigasthuis
Hij is dan respectievelijk 18 en 19 jaar oud. Deze ‘functies’ verzekeren hem van een vast inkomen.
Het gezin
1778 In dat jaar huwt hij met Cornelia Adriana Maria van Bronckhorst.
Hij is dan 19 en zij 22 jaar oud. Ze is de zuster van de oud burgemeester van Utrecht.
1779 geboorte Henriëtta Everarda Hillegonda
1782 geboorte Cornelia Johanna
1782 geboorte Adriana Meinarda
1783 geboorte Clasina Cornelia
1784 overlijden vader, Wouter Hendrik van Nellesteijn
1784 In dat jaar erft hij het ouderlijk huis, Drift 25, Utrecht (zie foto boven)
1785 overlijden moeder, Everdina Hillegonda de Beer
Kort na elkaar overlijden zijn vader en moeder, hij is dan 25, resp. 26 jaar oud. Hij erft het huis en het vermogen dat hem later de mogelijkheid biedt om Heer te worden van Broekhuizen en Darthuizen.
1785 geboorte Maria Stephania
1788 geboorte Wouter Hendrik
1790 geboorte Susanna Theodora
Dan is het gezin compleet! Hij heeft een vast inkomen, een vermogen en geen ambities.
Men sprak over hem als een ‘coeur docile’.
Het echtpaar van Nellesteyn met hun 5 dochters voor de trap van kasteel Zuylestein rond 1787. Op de achtergrond de kerktoren van Amerongen. Willem Joseph Laquy 1787.
Landgoed Broekhuizen en de Heerlijkheid Darthuizen
In de jaren dat ze hun gezin stichten huurden ze in de zomertijd kasteel Zuylestein. Blijkbaar beviel het hem zo goed daar, aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug, dat hij een eigen pied à terre wilden aanschaffen. In 1792 wordt het oude kasteel Broekhuizen te koop aangeboden en dan heeft Cornelis Jan zijn levensdoel gevonden!
1792 Op 9 november van dat jaar koopt hij landgoed en kasteel Broekhuizen van Angelique Caneau de Beauregard aan voor fl 118000. De koop omhelst verder, Schevichoven, gronden, leenroerig aan de Staten Utrecht,het kapittel ten Dom en huizen Ruwiel teBreukelen, hofstede de Verezijk, het goed Poederwijk, hoeve Middelweg en land onder Overlangbroek etc.
1793 Op 4 april is eindelijk dan zover en vindt het transport van kasteel Broekhuizen plaats. Dan is Cornelis Jan niet meer te houden!
1793 In het zelfde voorjaar wordt het oude kasteel afgebroken, het voldeed niet meer aan de wensen van de nieuwe eigenaar.
Gezicht op de zij- en voorgevel van het oude huis Broekhuizen bij Leersum met de tuin voor het huis en enkele bijgebouwen. Tekening van Louis Philip Serrurier naar een tekening van Cornelis Pronk uit ca.1731. HUA 201139
1793 Op 28 januari koop van windmolen, landerijen, huis, hooiberg en hof voor f 2700,-
1793 In juni koopt hij een hoeve van Karthuizerklooster Nieuwlicht.
1794 In februari volgt de koop van een daghuurdershuijsje met een hof voor fl 300,-
En dan valt het geluk in zijn schoot! Hij kan de rechten kopen van de Heerlijkheid Darthuizen. Op zijn 35e levensjaar is hij heer en meester. Het plaatje is compleet. Hoewel, een adelijke titel zou niet misstaan.
1794 koop ambachtsheerlijkheid Darthuizen voor fl 6300,-
1796 In dat jaar wordt het nieuwe kasteel Broekhuizen opgeleverd.
Na 3 jaar bouwen en plannen maken is het dan eindelijk zover. Hij gaat permanent op het landgoed wonen.
De 1 bouwfase van kasteel Broekhuizen rond 1796 (particuliere collectie)
1796 Uitbreiding kasteel met vleugels, zuilengang
1796 In het zelfde jaar, op 1 november, koopt hij huis Domselaar.
1796 Op 1 november volgt de koop van Oud Broekhuizen.
1796 Cornelis Jan en Cornelia scheiden van tafel en bed.
En dan gaat het fout. Heeft zijn vrouw genoeg van zijn van zijn aspiraties, besteedt hij te weinig aandacht aan haar en de kinderen? Een feit is dat ze terug gaat naar Utrecht. Waar de kinderen blijven is onbekend. Intussen gaat de aankoop van onroerend goed gewoon door.
1796 Op 12 september koopt hij hofstede de groote Rijt met 55 morgen 254 roeden.
1797 Grondruil heidevelden aan noordzijde Rijksstraatweg
Inmiddels (1795) zijn de Fransen binnengevallen. In de Noordelijke Nederlanden worden de Heerlijke Rechten afgeschaft in 1798. Pas in 1811 is er sprake van dat Cornelis Jan wordt benoemd tot burgemeester (Maire). Wat zijn functie was in de tussenliggende jaren is niet terug te vinden.
1800 Transport koop de groote Rijt
1800 Heij of bergland 6 morgen, 179 roeden in erfpacht van de gemeente.
De kinderen vliegen uit en de aankopen gaan onverminderd door.
1803 huwelijk Adriana Meinarda
1804 huwelijk Cornelia Johanna
1804 koop veenland ‘Veensigt’
1805 huwelijk Henriëtta Everarda Hillegonda
1807 patent tot het dragen van Hairpoedel
1807 patent voor de jagt
Hoewel de pruikentijd, na de bestorming van de Bastille, op zijn retour is, draagt Cornelis Jan er nog steeds één. Was het ijdelheid of was hij vroeg kalende?
1807 verkoop huis aan de Drift 25 Utrecht
1807 verkoop huis Kerkstraat Amsterdam
1807 koop Dambosch, huis met 29 morgen land onder Overlangbroek
1807 koop 19 morgen land in Overlangbroek
1807 koop huisje met Hof en boomgaardje te Overlangbroek
1808 3 september huwelijk Maria Stephania
1808 koop hofstede de Hoogstraat
1808 koop hofstede De Boon nr. 18 met 8 morgen land
1809 1 augustus testeert hij
1809 15 september Jagtpatenten voor C.J. van Nellesteijn en Fredrik Gertz.
1810 koop huis nr 4
1810 Donderberg in erfpacht van gemeente Leersum
1810 1e huwelijk Wouter Hendrik
Wat opvalt is dat praktisch alle kinderen vanuit Darthuizen trouwen. Allen huwen met partners uit de elite. Inmiddels is Cornelis Jan de 50 jaar gepasseerd. Afgezien van zijn scheiding, verliep zijn leven voorspoedig. Na 1810 begint er een nieuwe fase in zijn leven. Een periode waarin overlijden en geboorte elkaar afwisselen.
‘Over the Hill‘
1810 overlijden Cornelia Adriana Maria van Bronckhorst
1811 17 juli benoeming tot Maire, verder de benoemingen voor Adjunct en Municipale Raden
1812 Op 30 april van dat jaar treedt hij in het huwelijk met Sophia (Fijtje) Schuijlenburg
Na het overlijden van zijn eerste vrouw, is de weg vrij voor een nieuw huwelijk en begint hij aan een z.g.n. 2e leg.
1812 geboorte Hildegonda Sophia
1815 geboorte Alette Everarda
1816 huwelijk Clasina Cornelia
De kinderen uit zijn 1e huwelijk zijn nu het huis uit en hij wil met zijn 2e vrouw, Sophia, een nieuwe start maken. Ze maken plannen voor een nieuw te bouwen huis op een andere locatie.
1817 bouw Nieuw Broekhuizen
1818 geboorte Steven
1818 bouw van de Tombe
1819 Tussen Donderberg en Straatweg krijgt hij een stuk land in erfpacht van gemeente.
1821 geboorte Johanna Agnes
1821 Uitbreiding kasteel (Tussen 1809 en 1821 krijgt het kasteel zijn uiteindelijke vorm.
Gezicht op de voor- en zijgevel van het huis Broekhuizen te Leersum te midden van het omringende landschapspark met links op de achtergrond het grafmonument van Van Nellesteyn. Anonieme prent ca. 1830. HUA 206292
1822 overlijden Alette Everarda op 7-jarige leeftijd. Ze is het 2e kind uit zijn 2e huwelijk.
1824 In dat jaar is hij lid van de Proviviale Staten, zijn inbreng is gering.
1824 2e huwelijk Wouter Hendrik
1824 Op 29 november overlijdt Sophia (Fijtje) Schuijlenburg zijn 2e vrouw.
1824 Op 12 januari verkoopt hij o.a Broekhuizen aan Wouter Hendrik voor f 100000,-
Na het overlijden van zijn 2e vrouw geeft hij er de brui aan. Het grootste deel van zijn bezittingen doet hij over aan zijn oudste zoon. Hij is dan 65 jaar oud.
1826 Overlijden van Maria Stephania. Zij is het 5e kind uit zijn 1e huwelijk. (afb: Maria Stephanie als 13 jarige, John Parker, 1798)
1832 Op 28 augustus overlijdt Cornelis Jan te Leersum op de leeftijd van 73 jaar.
Het overlijdensbericht van Cornelis Jan uit de Haarlemsche Courant 2 september 1832
Bronnen: 6), 20) en 21)